قصه رفاقت و رقابت سیاسی

«یک گزارش واقعی» که پنجشنبه شب میهمان خانه آی فیلمی ها بود، روایت داریوش فرهنگ از تاریخ انقلاب اسلامی در پارادوکس ها و تضادهایی است که بین عاطفه و عقیده بین دو رفیق رخ می دهد. گرچه قصه از شفافیت و رمزگشایی دقیق برخوردار نیست و ممکن است مخاطب را در فهم جزیی درام و مناسبات بین آدم ها در آن گیچ کند و در یک کلام مبهم باشد؛ اما زاویه دید متفاوتی نسبت به سوژه دارد که اگر با فیلمنامه بهتری همراه می شد، به فیلم بهتری تبدیل می شد.

یکی از جذابیت های قصه های مربوط به انقلاب و مسائل پیرامونی آن، رویارویی اعضای یک خانواده یا دو دوست به دلیل اختلاف نظرهای سیاسی و ایدئولوژیک است که در بزنگاه های حساس تاریخی گاه به تراژدی بدل می شود. «یک گزارش واقعی» به سراغ این موقعیت و وضعیت جذاب و دراماتیک می رود؛ اما برخلاف عنوان فیلم، گزارش دقیقی از واقعیت را به تصویر نمی کشد.

 قصه جلال و دوستش که دو مسیر متفاوت را طی می کنند و در نهایت در یک سرنوشت مشترک پای یک آرمان به شهادت می رسند، خوب است؛ اما میان این دو، قصه پرفراز و نشیبی که با تعقیب و گریز و التهاب همراه است به درستی صورت بندی نمی شود. به عبارت دیگر فیلم برای نتایجی که می گیرد مقدمات دراماتیک دقیقی طراحی نمی کند یا دست کم آن را به درستی اجرا نمی کند.

حتی شخصیت پردازی هم به خوبی صورت نگرفته و بیشتر به تیپ کلیشه ای نزدیک می شود؛ مثلا: کاراکتر کوروش سلیمانی در کمیته به خوبی پردازش نشده و یک سری مولفه ای کلیشه ای درپرداخت آن مورد استفاده قرار می گیرد که موجب می شود این کاراکتر در دل نقشش ننشیند و حتی بازی خوب سلیمانی هم به هدر برود. فیلم به تغییر و تحول تدریجی شخصیت جلال با بازی خوب کامبیز دیرباز دست می زند؛ اما سیر این تحول چندان با منطق روانشناختی و دراماتیک همراه نیست یا دست کم به درستی قوام نیافته و مثل فیلمنامه فیلم از مصالح داستانی کافی برخوردار نیست.

بیشتر بخوانید:

بازخوانی یک گزارش واقعی در آی‌فیلم + تصاویر

سرخپوست، روایتی میان عشق و وظیفه

 آنچه مشکل اصلی فیلم «یک گزارش واقعی» است، عدم تناسب بین فرم و مضمون آن است. از یک سو با قصه ای کاملا رئال از یک مقطع تاریخ سیاسی معاصر همراه هستیم و از سوی دیگر با لحن و روایت و حتی فضاسازی و قاب های شاعرانه ای که پیام اصلی فیلم را به محاق می برد. گرچه فرم در اینجا از صورت بندی زیبایی شناسی برخوردار بوده و با قاب های جذابی مواجهه می شویم اما فرم در خدمت محتوا نیست و به مثابه یک عنصر جداگانه، هویتی مستقل از مضمون فیلم به خود می گیرد. این نماهای شاعرانه برای روایت یک قصه سیاسی و ایدئولوژیک مناسب نیست و یک قصه جذاب و قابل تامل را ناکام می گذارد. اینکه ما در پرداخت به مسائل تاریخی و سیاسی از فرم های دستمالی شده و کلیشه ای استفاده نکنیم خوب است به شرطی که بتوانیم موقعیت های دراماتیک را مماس با واقعیت تاریخی آن به تصویر بکشیم.

 در این فیلم صحنه هایی مثل کمیته و رفتارشناسی آدم هایش یا صحنه های مربوط به ارتش و نظامیان پیش از انقلاب، کلیشه ای نیست و فیلمساز تلاش کرده تا تصویر متفاوتی از آن ارائه دهد؛ اما این تفاوت بیشتر در روایت شاعرانه خود را نشان می دهد، یا بازنمایی واقع گرایانه یک نهاد. با این حال کانون مضمونی و معنایی فیلم قابل تامل و تفکر است. فیلم در پس یک قصه سیاسی بر برخی مفاهیم انسانی مثل گم شده گی یا سرگشته گی فکری و اعتقادی می چرخد و اینکه کنشمندی سیاسی فراتر از برخی فعالیت ها یا آرمان گرایی های اجتماعی با هویت و فردیت آدم ها هم سرو کار داشته و انسان را مدام در بزنگاه های اخلاقی از درون قرار می دهد که باید بین خیر و شر یا حق و باطل دست به انتخاب بزند. همه اینها نشان می دهد که چه مرزهای باریکی بین راه درست و غلط وجود دارد که انتخاب را به کنشی سخت و پیچیده بدل می کند.

فیلم سرشار از دیالوگ هایی حکیمانه مبتنی بر همین مفاهیم است که می تواند مخاطب هوشمند را درگیر خود کند. سکانس های گفت و گو و دیالوگ بین کوروش سلیمانی و کامبیز دیرباز چه در داخل اتومبیل و چه زمانی که بازغی مجروح می شود، همچنین دیالوگ های پر تنش بین دیرباز و داریوش فرهنگ دو نمونه از این مصداق است که حتی فارغ از نسبتش با قصه می تواند قابل تامل و تحلیل باشد.

«یک گزارش واقعی» از ریتم مناسبی برخردار است و با تعلیق هایی که می آفریند، می تواند مخاطب را باخود همراه کند. کاش این تعلیق ها در رمزگشایی خود از ابهام کمتری برخوردار بود و لحن صریح تری داشت.

 نمی توان از این فیلم حرف زد و از بازی خوب هر چند کوتاه مهرداد ضیایی چیزی نگفت. شاید بتوان گفت او یکی از بهترین بازی های خود را در این فیلم ثبت کرده است.

به قلم سیدرضا صائمی برای وبسایت آی‌فیلم
/ س م